‘Mazzucato als inspirator voor Missiegedreven Topsectoren- en Innovatiebeleid’
Tijdens de InnovatieExpo 2021 verzorgde professor Mariana Mazzucato, één van de invloedrijkste economen van dit moment, de keynote lezing. Mazzucato is gespecialiseerd in de rol van de overheid als innovator op de vrije markt. Samen met Nadja Duykers, teamleider directie Innovatie & Kennis bij het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, reflecteren we op de keynote lezing van Mazzucato.
Dit jaar kwam Mazzucato’s nieuwe boek Mission Economy: A Moonshot Guide to Changing Capitalism uit, waarin ze uitlegt welke rol overheden moeten innemen om de huidige wereldproblematiek te lijf te gaan. Zo stelt ze dat overheden moeten bepalen waar de prioriteiten liggen, en dat ze weer hun rol moeten innemen als initiator van technische innovatie.
Duykers houdt zich bezig met publiek-private samenwerking. Ook coördineert ze het Missiegedreven Topsectoren- en Innovatiebeleid. In het missiegedreven innovatiebeleid werken de Topsectoren vaak cross-sectoraal samen aan de 25 missies van het kabinet om maatschappelijke uitdagingen aan te pakken. Het netwerk waarin deze samenwerking plaatsvindt is uniek en noemen we de Innovatiehelix.
Versnelling door de pandemie
Mazzuccato begon haar keynote met een referentie aan “het COVID-19 moment”. Oftewel, het disruptieve tijdperk waarin de samenleving zich begin 2021 bevindt. Ze stelde dat we dit moment moeten aangrijpen om de economie te herstructureren, op een innovatievere en duurzamere manier.
Volgens Duykers is dat een natuurlijke en logische inbreng. ‘De ontwikkeling van het vaccin is immers zeer snel gegaan. Als er geen COVID-19 was geweest, dan had de vaccinontwikkeling véél langer geduurd. Als er een ramp of een pandemie plaatsvindt moet er snel en goed gereageerd worden. Onder die druk komt er dan geld vrij en mensen worden geforceerd om samen te werken. Zoals Mazzucato ook zei: “If you go to war, there is money”.’
Duykers ziet ook dat er veel ontwikkelingen versneld plaatsvinden vanwege de pandemie. ‘Denk aan de digitalisering. Die heeft een enorme vlucht genomen. Neem het voorbeeld van scholen, die moeten nu online lesgeven. Het heeft flink wat moeite gekost om dat tot stand te brengen. Het vergt veel van docenten, van leerlingen en van systeembeheerders. Zo zien we dus dat één aanleiding grote veranderingen teweeg kan brengen. Ik snap dus heel goed dat Mazzucato dit voorbeeld aangrijpt om te vragen: welke vraagstukken liggen er nog meer? En welke grote transities moeten we nog tackelen?’
‘Wat zij ook zei: we moeten niet op de rem trappen, maar het huidige tempo van innovatie vasthouden. Daar kan ik me wel in vinden.’ Het voorbeeld dat Mazzucato vaak aanhaalt is de Amerikaanse maanlanding. Kennedy zei dat er binnen tien jaar een mens op de maan moest landen. ‘De kennis en de techniek was daar niet eens klaar voor. Toch is het ze gelukt! Volgens Mazzucato juist doordat er zo’n ambitieuze doelstelling werd gesteld. Je moet zo’n moonshot hebben om naartoe te werken.’
Vertaling naar beleid en innovatie
Mazzucato heeft duidelijk ambitieuze doelstellingen voor ogen. Maar hoe vertaalt zich dat naar het kabinetsbeleid voor innovatie? ‘Als je het hebt over mission-driven innovation policy, dan heb je het over Mazuccato. En in principe gebruiken we haar missiegedreven visie al. Binnen het Missiegedreven Topsectoren- en Innovatiebeleid van het huidige kabinet zijn 25 missies geformuleerd om maatschappelijke uitdagingen aan te pakken. Dat zijn onze ‘moonshots’. We willen bijvoorbeeld vijf jaar langer én gezonder leven in 2040. Dat is een hele mooie maatschappelijke missie, maar wat houdt zo’n doelstelling allemaal in? Concreet betekent dit meer preventiebeleid, betere opsporing van ziekten, betere medicijnen, betere technologische toepassingen in apparatuur en in detectie.’
‘Innovatie is hét instrument om al onze missies te bereiken.’ Met de gestelde missies probeert de overheid innovatie te stimuleren door de innovatiekracht van het bedrijfsleven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties te koppelen aan het oplossen van maatschappelijke uitdagingen. ‘Bij het Missiegedreven Topsectoren- en Innovatiebeleid verbinden we dus ook de 9 topsectoren met elkaar. Dat doen we door Kennis- en Innovatieagenda’s op te stellen rondom die maatschappelijke thema’s. Die agenda’s bestaan ook weer uit meerjarige innovatieprogramma’s. En naar die programma’s gaat zowel publiek als privaat geld. Dat is die samenwerking tussen overheid, ondernemers en de kennisinstellingen waar wij aan werken. Zo worden de krachten gebundeld en optimaal benut.’
Heeft COVID-19 daar dan nog een impact op? ‘We zien inderdaad die versnelling waar Mazzucato het over had. Echter lopen sommige onderzoekprogramma’s al jaren en zullen die ook nog jaren lopen. Dus niet op elk vlak is er een versnelling te zien. Het hangt natuurlijk ook af van de beschikbare middelen.’
Belemmeringen in het beleid
Mazzucato stelt dat middelen altijd beschikbaar komen indien nodig. Duykers ziet dit wel wat anders: ‘Mazzucato vertelt een mooi verhaal, maar ze ziet geld niet als obstakel. Helaas hebben wij wel te maken met budgetten en moeten we keuzes maken. Er is een limiet aan wat we kunnen doen. Als we inzetten op bepaalde thema’s kan dat niet ongebreideld.’
En er zijn meer belemmeringen. ‘Wat het soms ook lastig maakt is dat er staatssteunregels zijn van de Europese Commissie. Deze regels beperken de manier waarop je als overheid middelen kan steken in het bedrijfsleven. De overheid mag subsidies geven, maar zonder daarbij de markt te verstoren. Dit betekent dat we onze ambities soms moeten bijstellen naar wat er mogelijk is binnen de wettelijke kaders.’
Dat neemt niet weg dat Duykers blij was met de speech van Mazzucato: ‘Het was wel heel mooi om weer eens iemand te zien die vol enthousiasme, vol vuur vertelt over innovatie en hoe we de wereldproblematiek te lijf kunnen gaan. Mazzucato is een echte inspirator. En dat is uiteindelijk wat innovatie het meest nodig heeft: enthousiasme, passie en een visie om door te zetten.’